GÖRÜNTÜLEME SİSTEMLERİ

biyomedikalmuhendislik.com

Röntgen incelemeleri nedir ?

Günlük konuşmalarımızda röntgen filmi çektirmek veya film çektirmek olarak da isimlendirilen röntgen incelemeleri, tıpta 100 yılı aşkın bir süredir kullanılan ilk görüntüleme yöntemidir. Röntgen incelemeleri röntgen veya X ışınları kullanılarak yapılır. Miktarı ve verilme süresi kontrol altında tutulan çok az miktarda röntgen ışını, röntgen ışınları tüpü ile incelenecek bölgeye yönlendirilir, vücuttan geçen ışınlar, röntgen filmi olarak isimlendirilen bir çeşit fotoğraf filimleri üzerinde incelenen bölgelerin görüntülerini oluşturur. Direk grafiler olarak isimlendirilen bazı röntgen incelemelerinde herhangi bir ilaç kullanılmadan yapılırken, bazılarında ise kontrast madde olarak isimlendirilen ilaçlar kullanılarak yapılır.



En sık kullanılan röntgen incelemeleri nelerdir ?

Tıpta çok büyük gelişmeler olmasına ve çok sayıda yeni görüntüleme yöntemi geliştirilmesine rağmen, akciğer grafisi, kemik, eklem ve omurgalara yönelik direk röntgen filimleri hala önemli tanı değeri taşımakta ve ilk görüntüleme yöntemi olarak, yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

İlaç kullanılarak yapılan (kontrastlı) Röntgen incelemeleri nelerdir ?

Röntgen ışınlarının bulunuşundan günümüze kadar, çeşitli vücut boşluklarına kontrast madde olarak isimlendirilen ilaçlar verilerek yapılan çok sayıda kontrastlı röntgen incelemesi geliştirilmiştir. Teknolojideki ve tıptaki gelişmelere paralel olarak bunların büyük bir kısmı önemini kaybetmiş ve kullanım oranları çok düşmüştür. Günümüzde en sık kullanılan kontrastlı röntgen incelemeleri :

1.Mide-bağırsak sistemi için en sık yapılan incelemeler (endoskopik yöntemlerin yaygınlaşması ile bu incelemelerin bir kısmının kullanım oranları azalmaktadır) :

a.Özefagus mide duodenum grafisi (ÖMD) : Yemek borusu, mide ve oniki parmak bağırsağının röntgen incelemesidir. Baryum ihitiva eden kontrast madde ağız yoluyla verilerek, skopik gözlem altında yapılır.

b.İnce bağırsak pasaj grafisi : Baryum ihitiva eden kontrast madde ağız yoluyla alınır. İnce bağırsaklar bu kontrast maddenin geçişi sırasında röntgen filimleri alınarak incelenir. İnceleme süresini ince bağırsakların hareketi belirler, ince bağırsak hareketlerinde yavaşlama olduğunda inceleme süresi 7 - 8 saati bulabilir.

c.Entereoclysis : Ağız veya burun yoluyla ince bağırsakların başlangıc kısmına bu iş için özel yapılmış enteroclysis tüpü yerleştirilir. Tüp aracılığı ile kontrast madde verilerek ince bağırsakları görüntüleyen özel bir röntgen inceleme yöntemidir. İnceleme süresi özel durumlarda 2.5 - 3 saati bulabilir.

d.Kolon grafisi : Baryumlu kontrast madde lavman yoluyla kalın bağırsaklara skopik gözlem altında verilir ve kalın bağırsakların röntgen filimleri alınır. Tanı değerinin düşük olması nedeniyle günümüzde çift kontrast kolon tetkiki bu işlemin yerini almıştır.

e.Çift kontrast kolon tetkikinde : Baryum kontrast madde ve hava karışımı lavman şeklinde, skopik gözlem altında verilir. Kalın bağırsakların röntgen filimleri alınır.

2.Böbrek ve mesane incelemeleri :

a.İntravenöz pyelografi (İVP) : İyotlu kontrast madde ihtiva eden ilaçlar damar yolu ile verilir, belli aralıklarla (genellikle 5, 10, 15 dk gibi) böbreklerin röntgen filimleri alınır. Bu inceleme ile hem böbrek idrar yollarının anatomisi, görüntüleri hem de böbreklerin çalışması hakkında bilgi sağlanır. Böbreklerin çalışmasında bir gecikme olduğunda inceleme süresi uzar (inceleme normalde 30 - 45 dk arasında sürer).

b.Sistografi : İyotlu kontrast madde mesaneye yarleştirilen bir sonda aracılığı ile verilir. Mesanenin röntgen filimleri alınır.

c.Voiding sistoürethrografi : Mesaneye yerleştirilne sonda aracılığı ile mesane iyotlu kontrast madde ile doldurulur ve önce sistografi incelemesi yapılır. Sistografi incelemesinden sonra, idrar yaparken idrar yollarının, skopik gözlem altında filimleri alınır.

Histerosalpingografi nedir, nasıl yapılır ?

Kadınlarda rahim (uterus) ve tüpleri (tubaları) görüntüleyen bir röntgen incelemesidir. Uterus ve tubaların açık olup olmadığını araştırmak amacıyla yapılır. Jinekolojik muayene masası şekline dönüştürülmüş röntgen masalarında, skopik gözlem altında, rahim ağzından iyotlu kontrast madde verilir, rahim ve tüpleri görüntüleyen röntgen filimleri alınır.

Digital röntgen cihazlarının diğer cihazlardan farkı nedir ?

Röntgen cihazlarında, hareket edebilen yatar ve dik konumda durabilen bir masa, masanın bir tarafında X ışınları kaynağı olarak kullanılan röntgen tüpü, diğer tarafında ise kaset yerleştirilen bölümler bulunur. Röntgen filimleri görünür ışıktan etkilendiğinden, karanlık odalarda, sadece X ışınlarını geçiren kaset olarak isimlendirilen kapalı kutular içine ; kasetler ise röntgen makinelerinin özel bölümlerine yarleştirilir. Hasta masa üzerine yapılacak incelemeye uygun pozisyonda yatar (bazı incelemeler ayakta yapılır), röntgen tüpünden gönderilen X ışınları hastadan geçerek röntgen filmleri üzerinde incelenecek organın görüntüsünü oluşturur.

Digital röntgen cihazlarında görüntü röntgen filmlerine değil detektörler aracılığı ile bilgisayar ortamında oluşturulur. Daha düşük dozda iyonize radyasyon kullanılır, görüntüler üzerinde büyütme, mesafe ölçme gibi pek çok bilgisayar işlemleri yapılabilir, görüntüler dijital ortamlarda arşivlenebilir.

Damariçi kullanılan ve iyotlu kontrast madde olarak isimlendirilen kontrast maddelerin kullanıldığı röntgen incelemelerinde dikkat edilmesi gereken durumlar nelerdir ?

İncelemeler sırasında damar içi yolla verilen iyotlu kontrast maddeler, böbrekler aracılığı ile kandan süzülerek idrara geçer ve vücuttan atılır.

a.Hipertiroidi hastalığı (tiroid bezinin fazla çalışması) olanlarda, iyot ihtiva ettiğinden dikkatli kullanılmalıdır.

b.Damariçi yolla iyotlu kontrast madde verildikten sonraki üç ay içerisinde yapılacak tiroid sintigrafisi sonuçları hatalı çıkabilir. Damar içi iyotlu kontrast madde kullanılırken yakın bir gelecekte tiroid sintigrafisi yapılma ihtimali gözden geçirilmelidir.

c.Böbrek yetmezliği olanlarda veya dialize girenlerde

d.Multiple myelom hastalığı olanlarda

e.İyot veya benzeri ilaçlara allerjisi olanlarda bu ilaçlar ya özel bir hazırlıktan sonra yapılır, ya da bu incelemeler iptal edilir, alternatif başka bir incelemeye dönüştürülür.

Bu veya benzeri rahatsızlığı olanlar inceleme öncesi muayene olduğu doktoru, röntgen doktoru veya teknisyenini mutlaka uyarmalıdır.

Röntgen incelemelerinin yapılamadığı durumlar varmıdır ?

1.Röntgen incelemelerinde X ışınları kullanıldığından, bütün X ışını kullanılan tetkiklerde olduğu gibi gebeler veya gebelik ihtimali bulunanlara röntgen incemeleri yapılmaz.

2.Röntgen incelemelerinin büyük bir kısmında hasta kooperasyonu gerekir. Hareketsiz duramayan, hareketlerini kontrol edemeyen hastalarda

3.İncelemeye uygun pozisyonun verilemediği ileri derecede vücut deformitesi olanlarda

4.Cihaza sığanayacak kadar şişmanlarda (150 kg veya üzerindekilere röntgen incelemesi yapılamaz.

• Ultrasonografi nedir, nasıl çalışır ?

Ultrasonografi iç organların kulağın işitemeyeceği kadar yüsek frekanslı ses dalgaları yardımı ile görüntülerinin elde edildiği bir tıbbi görüntüleme yöntemidir. Vücut içine gönderilen yüksek frekanslı ses dalgalarının bir kısmı organ veya dokular arasındaki ara yüzeylerden geri yansır, geriye yansıyan bu ses dalgalarından ultrasonografi görüntüsü oluşturulur. Bu işlem çok hızlı oluştuğu için haraketli görüntüler elde edilir. Anında görüntülemenin yapılması iç organların haraketlerinin görülmesini de sağlar. Ultrasonografi incelemelerinde iyonize radyasyon kullanılmaz.

Ultrasonografi cihazı ses dalgalarını geçirip iyi iletmediği için, hava veya gaz ihitiva eden organları ve kemik yapıları görüntüleyemez. İçinde hava ve gaz bulunduğunda mide ve bağırsaklar görüntülenip, değerlendirilemez. Ses dalgaları kemik yapıların yüzeylerinden geri yansıdığı için kemik sınır görülmesine rağmen kemik yapının içi görülemez.

İnceleme sırasında ağrı duyacakmıyım ?

İnceleme vücut içine ses dalgaları gönderen ve geriye yansıyan ses dalgalarını toplayan, transedüser (veya prob) olarak isimlendirilen ultrasonografi cihazının bir parçası vücut üzerinde gezdirilerek yapılır. İnceleme sırasında ağrı oluşmaz. Ultrasonografinin insan vucüda herhengi bir zararı olmadığı için güvenle, istenilen sıklıkta tekrarlanabilir. Uygulamanın kolay ve zararsız olması nedeni ile iç organların görüntülenmesinde ve hastalıkların tanınmasında sık olarak uygulanmaktadır.

Renkli Doppler ultrasonografi nedir ?

Kan akımını renk ile kodlayarak, damarlar içindeki kan akımının varlığını, akımın yönünü ve hızını gösteren yeni bir ultrasonografi tekniğidir. Atardamar ve toplardamarlar hastalıklarının teşhisinde ve vücut içinde tesbit edilen kitlelerin değerlendirilmesi olmak üzere başlıca iki amaç için kullanılmaktadır. Özelilkle damar hastalıkların tanınmasında (damar tıkanıklıkları, darlıkları ve varislerde) kullanımı kolay ve iyi yapıldığı takdirde güvenilir bir yöntemdir. İç organlarda tesbit edilen kitlelerin teşhisinde ve değerlendirilmesinde, ultrasonografik incelemelerin vazgeçilemez yardımcısı olmuştur.

En sık kullanım alanları nelerdir ?

Ultrasonografi en sık batında kullanılır. Karaciğer, dalak, safra kesesi, pankreas, karın boşluğundaki büyük damarların görüntülenmesinde sık kullanılmaktadır. Özellikle karın ağrıları, safra kesesi ve safra yolları hastalıklarının değerlendirilmesinde ilk görüntüleme yöntemi olarak kullanılmaktadır. İkinci en sık kullanım alanı gebelik ve jinekolojik hastalıklardır. Ultrasonografi gebelikte önemli yararlar sağlar. Bebeğin anatomik yapısının normal olup olmadığını anlamak için kullanılan en iyi yöntemdir. Bebeğin aynı zamanda vücut fonksiyonlarınıda değerlendirmek mümkündür. Ultrasonografinin bebek üzerine şimdiye kadar kanıtlanmış bir yan etkisi bildirilmemiştir. Bu nedenle gebelikte ultrasonografi güvenle kullanılabilir. Gebelikte ultrasonografinin en önemli dezavantajı anormalliklerin tamamını göstermemesidir.

Yukarıda sayılan sık kullanım alanları dışında, tiroid bezi, tükrük bezleri, meme, kaslar ve eklemler, penis ve testisler, vücudun (boyun, bacak ve kol gibi) ana damarlarının hastalıklarının tanısında güvenlir bir yöntemdir.

İncelemeye nasıl hazırlanmalıyım ?

Ultrasonografinin en sık kullanıldığı alan batın incelemesi olup ön hazırlık olarak aç gelinmesi tetkikin daha iyi yapılmasını sağlar. 6 saatlik açlık genellikle yeterlidir. Bazı özel tetkiklerde 12 saatlik açlık gerekir. Açlık safra kesesinin dolu olarak görülmesine ve bağırsaklardaki gazların azalmasını sağlar. Acil durumlarda açlık olmadanda tanıya yönelik batın sonografi yapılmaktadır.

Alt batında mesanenin ve alt batın organlarının görülmesi için mesanenin dolu olması gerekir. Bu nedene idrara sıkışıkken bakılması gerekir. Kadınlarda rahim ve yumurtalık incelemesi sadece batından değil vajinal yolla da yapılmaktadır. Vajinal yolla alt batın incelemesi yapılacak ise idrar torbasının boş olması gerekmektedir. Gebelik sonografisi için ön hazırlık gerekmez.

Eğer sadece alt batın veya böbrek-mesane tetkiki isteniyor ise hastanın aç olması gerekmez sadece idrar torbasının dolu olması yeterlidir.

Göz, meme, tiroid bezi, batın hariç ana damarlar, testis ve penis gibi batında yer almayan organların incelemelerinde ön hazırlık gerekmez.

Cihazlar nelere benzer ?

Ultrason cihazları prob (transduser), monitör ve bilgisayar sistemlerinden oluşurlar. Problar avuç içine sığacak büyüklükte ses enejisini üreter mikrofona benzer cihazlardır. Monitörler ise televizyon ekranı gibidir. Ultrasonografi işlemi sırasında incelenecek vücut bölgesine jel adı verilen sıvı gliserin sürülür. Bu jel problar ile cilt arasındaki havayı ortadan kaldırarak görünütnün daha iyi olmasını ve probun cilt üstünde rahat haraket etmesini sağlar. Oluşan görüntü monitörde eş zamanlı olarak görülür. Tanı için gerekli bilgiler aynı anda elde edilir.

İnceleme nasıl yapılır ?

Ultrasonografi incelemesi sırasında incelenecek tekniğe göre hastaya belirli pozisyonlar verilir. Batın sonografisinde hasta sırt üstü yatar ve problar ile cilt üstünden görüntüler elde edilir. İncelemede problar cilte bası oluşturalarak kısmen güç uygulanabilir. Bazı özel incelemeler için hastaya özel pozisyonlar uygulanır. Transvajinal inceleme kadın hastalıkları muayenesi gibi yapılır. İnce uzun bir prob vajinaya yerleştirilir ve görüntüler elde edilir. Bu işlem ağrılı değildir. Renkli doppler inceleme ultrasonografiden ayrı bir işlem değildir. Renk kodları ile damar içini görüntülenmesi olup ultrasonografi cihazının bir fonksiyonudur.

Sonuçlar nasıl değerlendirilir ?

Ultrasonografide hastalıkların değerlendirilmesi, inceleme sırasında monitörde eş zamanlı oluşan görüntülerin incelenmesi ile yapılır. İnceleme sırasında vücut organlarının anatomik yapıları, hastalıkları, yer kaplayan kitleler ve kısmen fonksiyonları değerlendirilir. Ultrasonografi bulguları, hastanın hastalık ile ilgili şikayetleri, yapıldıysa başka inceleme bulguları ve incelemeyi isteyen doktorun istek nedeni ile birlikte değerlendirilir, ultrasonografik tanı oluşturulur. Bu işlemden sonra tüm ultrasonografi bulguları, incelemeyi yapan doktorun imzasını taşıyan bir rapor haline getirilir.

Günlük konuşmalarımızda MR olarak da kısaltılan magnetik rezonans, hastalıkları teşhis etmede kullanılan en yeni görüntüleme yöntemidir. Yüksek bir manyetik alan ve radyo dalgaları kullanılarak vücut dokularının ve organların son derece detaylı görüntüleri elde edilir.

MR nasıl çalışır - görüntü nasıl elde edilir ?

MR görüntüleri, çok güçlü bir mıknatıs ve radyo dalgaları kullanılarak elde edilir. Cihazın içine insan vücudu yerleştirilen büyük ve güçlü mıknatıs parçasına "gantry" denir. Gantry içine yerleştirilen insan vücuduna dışarıdan çok kısa süreli radyo dalgaları gönderilir, dışarıdan gönderilen radyo dalgaları kesildiğinde ise insan vücudu dışarıya radyo sinyali gönderir. İncelenecek organın üzerine veya çevresine yerleştirilen "sargı" (coil) olarak isimlendirilen parçalar hem alıcı hem de verici anten olarak çalışır. İnsan vücudundan geri gelen radyo sinyalleri sargılar aracılığı ile toplanır, bilgisayar işleminden geçirilerek, insan vücudunun kesit görüntülerine dönüştürülür.

MR İncelemelerinde inceleme öncesi hazırlık gerekli mi ?

Batın incelemeleri dışında bir ön hazırlık gerekmez. Üst batın veya tüm batın MR incelemeleri için 5 - 6 saatlik açlık yeterlidir. MR kolangiopankreatografi (MRCP) incelemeleri için bir gecelik açlık tercih edilmektedir, acil durumlarda 6 saatlik açlıktan sonra da inceleme yapılmaktadır. Bunun dışında diğer MR incelemeleri için özel bir hazırlık yapılmaz. MR incelemeleri için düzenli kullanılan ilaçların kesilmesi gerekmez.

MR inceleme bölümlerine girerken sorulan soruların amacı nedir ?

MR inceleme odalarında yüksek bir manyetik alan bulunur, bu nedenle MR inceleme odasına girildiği andan itibaren kredi kartlarındaki bilgiler silinir, saatler veya cep telefonları bozulur. Odaya girdiği andan itibaren, cihazın mıknatısı demir veya demir alaşımlarından yapılmış cisimleri kendisine doğru çeker. İnceleme odasına oksijen tüpü, demir veya alaşımlarından yapılmış cerrahi aletler kesinlikle sokulamaz.

Üzerinde veya vücudunda ;

"Kalp pili (kardiak pace-maker)

"Kardiak defibrilatör

"Kulağında koklear implant

"İltihap nedeniyle orta kulağında MR uyumlu olmayan tüp

"Elektronik ilaç pompası

"Vücudunda MR uyumlu olmayan anevrizma klipi

"MR uyumlu olmayan kalp kapağı

"Damarlarında MR uyumlu olmayan stent

"Metalik çapak veya mermi çekirdeği

"Penil protez

"Deriye yapıştırılan ilaçlı bantlar (transdermal nitrogliserin bantları) bulunanlar sağlıklarına ciddi zarar verebileceğinden MR inceleme odalarına - tetkikin yapılacağı odaya - giremez.

Refakatçı olarak gireceklerin de aynı tedbiri alması gerekir.

Üzerimdeki veya elbiselerimdeki metalik eşya veya aksesuarlar ne olacak ?

İnceleme yapılacak hastaların üzerindeki - özellikle inceleme bölgesindeki - demir veya demir alaşımlarından yapılmış metalik eşya, fermuar, metalik düğme, etek kancası, saç tokası, kulak küpesi, kolye vs. görüntü kalitesini bozar. Bu gibi durumlarda inceleme odasına girmeden önce incelemeyi yapacak teknisyen, size soyunma odalarında kullanılıp atılan bir elbise giymenizi isteyebilir. Değerli eşyalarınızı varsa bir yakınınıza bırakınız. Yanınızda size refakat eden bir yakınınız yoksa, eşyalarınızı size gösterilen dolaplara koyup, dolabı kilitleyerek anahtarı yanınıza alınız. İnceleme odasına kesinlikle saat, kredi kartı veya cep telefonu ile girmeyiniz.

MR İncelemelerinin yan etkileri nelerdir ?

MR incelemelerinin vücut dokuları veya organları üzerine bilinen bir yan etkisi yoktur. MR incelemeleri dokulara zarar vermez. Vücüttaki yabancı cisim veya tedavi amaçlı takılan protezler yukarıda sayılan nedenlerle zarar görmemesi için araştırılır.

Gebe olanlar MR'a girebilir mi ?

MR incelemelerinin gebeler üzerine bilinen bir zararı tesbit edilmemiştir. Ancak manyetik alanın fetusu nasıl etkildiği bilinmediğinden tedbir olarak gebeler MR odasına alınmaz. Ancak anne hayatını tehdit eden bir hastalık varlığında veya daha nadiren bebekte düşünülen ağır doğumsal anomalileri tesbit etmek için MR incelemeleri yapılabilir.

İnceleme sırasında yanımda bir yakınım bulunabilir mi ?

Yukarıda belirtilen tedbirler alınmak şartıyla, MR odasına, inceleme sırasında yanınızda bulunmak üzere bir yakınınız girebilir. MR inceleme odasında bulunmanın sağlığa zararlı bir etkisi yoktur.

İnceleme sırasında ağrı duyacak mıyım ?

MR ağrısız bir inceleme yöntemidir. Gürültü dışında herhangi bir şey duymazsınız.

İnceleme nasıl yapılıyor ?

MR makinesi iki ucu açık geniş gantry olarak isimlendireln bir mıknatıs ve bunun içerisine giren hareketli bir masadan oluşur. Hasta bu hareketli masaya sırtüstü yatırılır, incelenecek bölgeye "coil" olarak isimlendirilen sargıları yerleştirilir, istenilen bölge tam orta noktaya gelecek şekilde masa gantry içine gönderilir ve inceleme yapılır. İnceleme sırasında sargılardan kısa süreli geçen akımların sebep olduğu gürültü ve takırtı sesleri duyulur. İnceleme sırasında, takırtı seslerinin duyulduğu süre boyunca, hastanın hareket etmemesi gerekir. Yapılacak her hareket tekrarlara ve inceleme süresinin uzamasına sebep olur. MR odasına tetkik sırasında, tetkik süresince hastayı yanlız bırakmamak için, yukarıdaki tedbirler alınmak şartıyla hasta yakınları da girebilir. MR odasında bulunmanın sağlığa zararlı bir etkisi yoktur.

MR cihazları niye gürültü çıkarır ?

MR cihazları içinde manyetik alan şiddetini değiştiren ve gradyent sargıları olarak isimlendirilen sert bir plastik ile kaplanmış sargılar bulunur. Görüntü elde edilirken anahtarlar açılıp kapanır ve gradyent sargılarından çok kısa süreli akım geçirilir. İçinden çok kısa süreli akım geçen sert plastik ile kaplı teller titreştir ve inceleme yapılırken duyulan gürültüler meydana gelir. Cihazın gradyent gücü ne kadar fazla ise işitilen gürültünün şiddeti de o kadar fazladır.

İnceleme ne kadar sürer ?

Her inceleme için farklı düzlemlerde çok sayıda görüntü elde edilir. Her görüntü alımı 10 saniye ile 6 - 7 dakika arasında değişir. İncelemenin tamamlanması da incelenecek bölgeye ve hastanın hareketsiz kalmasına bağlı olarak 15-20 dakika arasında değişir.

Diş dolguları MR incelemesi yapılmasına engel mi ?

Diş dolguları MR incelemesi yapılmasına engel değildir. Ancak beyin veya yüz bölgesi incelemeleri sırasında artefakt olarak isimledirilen görüntü kalitesinde bozulmalara sebep olabilirler. Ağızda çıkartılabilen diş protezleri varsa çıkartılması gerekir.

İnceleme sırasında neden damar içi kontrast madde verilir ?

Her MR incelemesinde damar içi kontrast madde enjeksiyonu yapılmaz. Bazı incelemelerde, inceleme sırasında tetkiki değerlendiren radyolog, hastalık hakkında daha fazla bilgi elde edebilmek ve teşhisi kesinleştirmek için damar içi kontrast madde kullanılmasına karar verebilir. MR angiografi veya hipofiz MR incelemesi gibi bazı MR incelemeleri ancak damar içi kontrast madde verilerek yapılabilir.

Genel olarak gadolonyum olarak isimlendirlen MR kontrast maddelerin bilinen ciddi bir yan etkileri yoktur. Çok nadiren kızarıklık gibi hafif allerik reaksiyonlara sebep olabilirler. Bu özellikleri ile röntgen veya bilgisayarlı tomografi tetkiklerinde kullanılan iyotlu kontrast maddelerden ayrılırlar.